ارزیابی برخی ویژگی های فیزیکی ابر در جنوب ایران به کمک داده های ماهواره ای در دوره ی 2008-2012

ابرها که یکی از عناصر مهم در سامانه ی زمین-هواکره به شمار می آیند، در کنار تأثیر بلندمدت بر پراسنج های گوناگون سامانه ی اقلیمی، با ایجاد بارش در شکل های باران، برف، تگرگ، باران یخ زن و...، و نوسان در میزان رطوبت هوا بر پراسنج های هواشناختی تأثیر می گذارند. رخداد بارش در برخی گونه های ابر دیده می شود که در آن ها ویژگی های فیزیکی ویژه ای بر ابر حکمفرماست. این ویژگی ها که با پراسنج های گوناگونی همچون شعاع قطرک ها، ارتفاع، دما و فشار قله، گذرگاه آب مایع و ضخامت نوری ابر شناخته می شوند، باید به دقت ارزیابی شوند. بررسی این ویژگی ها می تواند به فهم بهتر شرایط بارش در مناطق گوناگون و پیش بینی میزان ریزش های جوی کمک کند. به دلیل وردایی زمانی و مکانی بالا در ابرها، یکی از بهترین ابزار برای پیمایش و فرابینی آن ها، ماهواره های هواشناختی هستند. سنجنده ی modis یکی از این ماهواره های هواشناختی و زیست محیطی است که در سال 1999 توسط مرکز nasa راه اندازی شد. در این پژوهش به کمک داده های مربوط به ابر در این سنجنده، یک ارزیابی کمّی و کیفی از ویژگی های فیزیکی مهم ابرهای بارشی در جنوب ایران انجام شده است. این بررسی از این جهت اهمیت می یابد که در جنوب کشور (به ویژه استان های فارس، بوشهر و خوزستان)، از سویی بارش ها نسبتاً کم و محدود به زمان های ویژه ای از سال هستند، و از سوی دیگر شرایط بالقوه ی مناسبی برای کشاورزی، صنعت و گردشگری وجود دارد. با بررسی 77 داده ی ماهواره ای (هر روز یک داده) در روزهای ویژه ای از زمستان سال های 2008 تا 2012 میلادی، پراسنج هایی که با بارش پیوند بیشتری داشتند، گزینش و ارزیابی شدند. نخستین و ساده ترین نتیجه ی کار این است که ضخامت نوری و شعاع موثر قطرک های ابر همبستگی بهتر و معنی دارتری با بارش روزانه داشتند. ارزیابی دقیق تر نشان داد که در آغاز شکل گیری بارش، پراسنج شعاع موثر ذرات ابر نقش پررنگی دارد؛ بدین مفهوم که شعاع موثر، که نشان دهنده ی رشد و تراکم قطرک ها در ابر می باشد، در آستانه ی بارش، مقدار ویژه ای دارد. اما در مناطق پر بارش یا روزهای با بارش گسترده، بالا بودن ضخامت نوری ابر خود را بیشتر نشان می دهد و تفاوت آن با روزهای با بارش اندک و پراکنده معمولاً معنی دار است. نتیجه ی دیگر این پژوهش آن بود که در میان نقاط نسبتاً کم بارش و نسبتاً پر بارش جنوب، که تفاوت بارش آن ها معنی دار است، تفاوت در ضخامت نوری و نیز فشار قله ی ابر بالا و معنی دار است. نکته ی مهم در نتایج این است که دو عامل کوهساری و دسترسی به چشمه های رطوبت، می تواند تفاوت در برخی پراسنج های فیزیکی ابر را در مناطق پر بارش و کم بارش توجیه کند.